Ο Πλάτων, αφού προηγουμένως έχει αναφερθεί στις αρετές που χαρακτηρίζουν την ιδανική πόλη, δηλ. την σοφία, την ανδρεία, τη σωφροσύνη και τη δικαιοσύνη, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι ίδιες αρετές που υπάρχουν στην πόλη, υπάρχουν απαράλλαχτα και στην ψυχή του καθενός.
Γράφει λοιπόν:
Δεν είναι λοιπόν αναγκαίο, με τον ίδιο τρόπο που η πόλη είναι σοφή, να είναι σοφός και ο κάθε πολίτης;
Και με τον ίδιο τρόπο που είναι ανδρείος ο πολίτης, έτσι να είναι ανδρεία και η πόλη και όλα όσα συντείνουν στην τέλεια αρετή να υπάρχουν κατά τον ίδιο τρόπο και σε κείνον και σ’ αυτήν;
Και δίκαιος επίσης είναι ένας άνθρωπος κατά τον ίδιο τρόπο που είναι δίκαιη και η πόλη. Και βέβαια δεν ξεχνάμε πως η πόλη είναι δίκαιη όταν κάθε μία από τις τρεις τάξεις που την απαρτίζουν περιορίζεται στο να κάνει την δουλειά που της αναλογεί και της αρμόζει.
Δεν ανήκει λοιπόν στο λογικό το δικαίωμα να κυβερνά, αφού αυτό έχει τη σοφία και την υποχρέωση να νοιάζεται για την ψυχή;
Και το θυμοειδές δεν θα πρέπει να είναι βοηθός και σύμμαχός του;
Και δεν θα είναι ο συνδυασμός της μουσικής και της γυμναστικής εκείνος που λέγαμε πως θα τα φέρει [το λογικό και το θυμοειδές] σε τέλεια συμφωνία μεταξύ τους, με το να ενισχύει και να τρέφει το ένα με καλά λόγια και μαθήματα και να καταπραΰνει την ορμή του άλλου με την αρμονία και τον ρυθμό;
Και αφού λοιπόν με αυτόν τον τρόπο ανατραφούν και τα δύο και μάθουν αληθινά το μάθημα τους και ολοκληρώσουν την εκπαίδευση τους, τότε αυτά τα δύο θα κυβερνούν το επιθυμητικό που είναι και το μεγαλύτερο μέρος της ψυχής του καθενός και το πλέον ακόρεστο. Και θα το ελέγχουν μήπως με το να χορταίνει διαρκώς την πείνα του με σωματικές ηδονές, μεγεθυνθεί και δυναμώσει και πάψει να κάνει αυτό που του αρμόζει και επιχειρήσει να υποδουλώσει και εξουσιάσει εκείνα πάνω στα οποία κανένα φυσικό δικαίωμα δεν έχει, και αναστατώσει έτσι ολόκληρη τη ζωή των ανθρώπων.
Και δεν θα προφυλάσσουν αυτά τα δύο την ψυχή με τον καλύτερο τρόπο από τους εξωτερικούς εχθρούς της, τόσο για την δική της ασφάλεια όσο και για την ασφάλεια του σώματος, όταν από τη μια το λογικό θα σκέπτεται και θ` αποφασίζει και από την άλλη το θυμοειδές θα πολεμά και ακολουθώντας τον άρχοντα θα εκτελεί τις αποφάσεις εκείνου;
Και ανδρείο λοιπόν, νομίζω , ονομάζουμε κάθε άνθρωπο, από αυτό το μέρος της ψυχής του, όταν δηλαδή το θυμοειδές μέσα από τις λύπες και τις χαρές κρατάει σταθερά και αναλλοίωτα όλα όσα του έμαθε και του πρόσταξε το λογικό να θεωρεί σπουδαία και σεβαστά.
Σοφό πάλι ονομάζουμε τον άνθρωπο από εκείνο το μικρό μέρος της ψυχής, που έχει την ανώτατη εξουσία μέσα της και δίνει τις εντολές και έχει επίσης τη γνώση να διακρίνει ποιο είναι το συμφέρον τόσο για το κάθε μέρος της ξεχωριστά όσο και για το σύνολό τους.
Και δεν ονομάζουμε σώφρονα τον άνθρωπο που έχει εναρμονίσει μέσα του το μέρος εκείνο που εξουσιάζει με εκείνα που υπακούουν σ’ αυτό και συμφωνούν πως το λογικό είναι εκείνο το οποίο θα πρέπει να άρχει και δεν επαναστατούν εναντίον του;
Μήπως όμως εν τω μεταξύ εξασθένισε κάπως η άποψη μας σχετικά με το τι είναι δικαιοσύνη και νομίζουμε πως αυτή είναι κάτι άλλο απ’ αυτό που βρήκαμε μέσα στην πόλη;
Θα μπορούσαμε ν’ αποκτήσουμε την τέλεια βεβαιότητα, αν υπάρχει ακόμα αμφιβολία, αναφερόμενοι σε κάποια βαρετά ίσως παραδείγματα.
Παραδείγματος χάριν αν μιλούσαμε για την ιδανική πόλη και για τον άνθρωπο που από τη φύση του και την ανατροφή του είναι όμοιος μ’ αυτήν, θα συμφωνούσαμε άραγε πως δεν θα βρισκόταν κανείς να πιστέψει πως ένας τέτοιος άνθρωπος θα μπορούσε να καταχραστεί χρυσάφι ή ασήμι που η πόλη του εμπιστεύθηκε σε αντίθεση με κάποιον άλλον που δεν θα ήταν πολίτης αυτής της πόλης;
Επίσης αυτός ο άνθρωπος δεν θα ήταν ανίκανος να κάνει ιεροσυλία ή να κλέψει ή να προδώσει είτε τους προσωπικούς του φίλους είτε ολόκληρη την πόλη;
Ούτε βεβαίως θα μπορούσε να πατήσει τον όρκο του ή να αθετήσει οποιαδήποτε συμφωνία.
Η μοιχεία ή η αδιαφορία για τους γονείς και τη λατρεία των θεών είναι πράγματα που ταιριάζουν σε οποιονδήποτε άλλον παρά σ’ αυτόν.
Και η αιτία αυτής της στάσης είναι ότι το κάθε μέρος της ψυχής του περιορίζεται στο έργο του, είτε αυτό το μέρος κυβερνά είτε υπακούει.
Αναρωτιέσαι λοιπόν ακόμα, αν η δικαιοσύνη είναι κάτι άλλο από τη δύναμη εκείνη που μας δίνει τέτοιους ανθρώπους και τέτοιες πόλεις;
Η αλήθεια όμως είναι, καθώς φαίνεται, πως τέτοιο βέβαια πράγμα είναι η δικαιοσύνη που όμως δεν αποβλέπει στις εξωτερικές πράξεις του ανθρώπου, αλλά σε ό,τι συμβαίνει μέσα του και στον ίδιο τον εαυτό του: δηλαδή να μην επιτρέπει στο καθένα από τα μέρη που απαρτίζουν την ψυχή του να κάνουν ό,τι δεν είναι δική τους δουλειά, ούτε να καταπιάνονται με καθήκοντα που δεν τους είναι οικεία.
Αφού λοιπόν ο άνθρωπος τακτοποιήσει όλα όσα τον αφορούν και κυριαρχήσει στο εαυτό του και γίνει νοικοκύρης και φίλος του και εναρμονίσει τα τρία μέρη της ψυχής του όπως τους τρεις τόνους της μουσικής κλίμακας και τους συνδέσει ώστε από την πολλαπλότητα να προκύψει ένας μόνον ενιαίος, πλήρως σωφρονισμένος και εναρμονισμένος, τότε ο άνθρωπος μπορεί ν’ αρχίσει να πράττει, είτε θέλει ν’ αποκτήσει περιουσία είτε επιθυμεί να περιποιηθεί το σώμα του ή ν’ αναμιχθεί στην πολιτική ή στις επιχειρήσεις, χωρίς όμως να πάψει ποτέ να θεωρεί και να ονομάζει δίκαιη εκείνη την πράξη που διασώζει μέσα της και συνδιαμορφώνει αυτό το φρόνημα της ψυχής, ενώ σοφία θεωρεί τη γνώση που καθοδηγεί αυτή την πράξη, κι από την άλλη πλευρά άδικη πράξη ονομάζει αυτήν που επιδρά διαλυτικά πάνω σε τούτο το φρόνημα και αμάθεια την άποψη που καθοδηγεί αυτή τη διαλυτική πράξη.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑ 441 c9 -444 a2
